Günümüzde
bir çok konuda seminer düzenlemek kolaylaştı. Eğitiminin, bilgisinin,
tecrübesinin ne ölçüde olduğu tartışılır bir çok insan seminerler düzenliyor,
sertifikalar veriyor, kitaplar yazıyor. Çocuk sağlığı ve gelişimi bu konuda en
popüler olan alanlardan. Artık annler bilgiye daha fazla önem vermeye başladığı
için bu tarz şeyler daha fazla pirim yapıyor ama keşke bilgiye önem veren
anneler bilgiye ulaştıkları kaynağı da önemsese... Bir kaç seminer dinlemek,
kursa gitmek, çocuk sahibi olmak insanı ne yazık ki daha bilgili yapsa da uzman
yapmıyor.
Çocuk
sağlığı uzmanı olsam da her konuda en son bilgilere sahip olduğumu söyleyemem
elbette ama en iyi bilgiye nerden ulaşılması gerektiğini biliyorum en azından.
Çocuk gelişimiyle, sağlığıyla ilgili herhangi bir konuda doğru bilgi almak için
mutlaka literatür taramak gerekiyor. Anne sütü ve emzirme de herkesin üzerine
söyleyecek sözü olduğu bir konu. Neyse ki hastanenin pediatri kliniğinde her
hafta bir konuda seminer oluyor. Bu hafta emziren anne beslenmesi anlatıldı.
Yeni literatür bilgileri klasik söylemlerimizden biraz farklı. Doğruyu bulmak,
okumak, bilmek, yenilemek gerekiyor...
Emziren annenin beslenmesi
Emziren
annenin dengeli beslenmesi hem kendi fizyolojik gereksinimlerini karşılanması
ve kendi besin yedeğini dengede tutması hem de ideal anne sütü miktarı ve
içeriği yoluyla bebeğin sağlıklı büyüme ve gelişmesi için önemlidir.
Annenin
diyet kurallarını fazla önemsemesi, yeterince iyi beslenemediğini düşünmesi,
bunun için özel zaman harcaması gerektiğine inanması ve hızlı kilo vermek
istemesi emzirmeye engel oluşturabiliyor.
Yeterli
süt üretimi için doğumdan sonra mümkünse ilk yarım saatte bebeğin emzirilmesi,
bebeğin özellikle ilk bir ay içinde her istediğinde emzirilmesi, annenin bebeği
için yeterli süt üretebileceğine inanması ve annenin yeterli ve dengeli
beslenmesi önemlidir.
Bununla birlikte iyi beslenemeyen hatta kötü beslenen
gruplarda bile 550-1200ml/gün kadar değişen süt üretimi gösterilmiştir. Anne
eğer ağır beslenme bozukluğuna sahip değilse beslenme durumunun süt miktarı
üzerindeki etkisi ihmal edilebilir düzeydedir.
Güncel
görüşler
• Özel
bir besin tüketmesine gerek yoktur.
• Fazla
sıvı tüketmesine gerek yoktur.
• İlave
vitamin ve mineral desteği almasına gerek yoktur.
• Bebekte
alerjik durum olmadıkça besin kısıtlamasına gerek yoktur.
• Yeterli
ve dengeli bir beslenme yeterlidir.
Anne
sütünün salgılanması ve volümü kısa süreli sıvı artışı ya da azlığından
etkilenmez. İdeal olan günde 2.5-3.5 L sıvı tüketmektir (her emzirme sonrası 1
bardak su tüketmek).
Laktasyonda
enerji gereksinimi annenin bazal metabolizma hızına, yaşına, aktivite düzeyine,
ürettiği sütün miktarına ve diğer faktörlere bağlı olarak değişir. Üretilen
100ml sütün enerji maliyeti 80 kaloridir. Ciddi enerji sınırlamasında sütün
miktarı azalır, kalitesi değişmez. Laktasyondaki
kadınlara önerilen ilave enerji birinci 6 ay için 475-500 kalori/gün, ikinci 6
ay için 400 kalori/gün’dür.
Gebelikte depolanan yağlar, büyük
ölçüde, laktasyonun ilk aylarında, enerji sağlamak amacıyla kullanılır.
Negatif
enerji dengesinde, plazma prolaktin düzeyi artar ve laktogenezis korunur.
Laktasyonda
günlük enerji gereksinimi 170 kalori
depodan, 450-500 kalori dışarıdan diyetle karşılanır.
1 su
bardağı süt: 125 kalori
1
köfte: 70 kalori
1 orta
boy meyve: 75 kalori
3 ince
dilim ekmek: 210 kalori
Toplam:
480 kalori
Karbonhidratlar
emziren annenin major enerji kaynağıdır. Düşük miktarda alınması durumunda
annede yorgunluk, dehidratasyon, enerji kaybı olur. Bebek için gerekli
enerjinin %40’ı karbonhidrattan gelir. Bu enerjiyi beyin gelişimi ve barsak
kolonizasyonunda kullanır. Kaynaklar ekmek, tahıllar, pirinç, makarna,
meyve ve sebzeler.
Anne
sütündeki protein konsantrasyonu annenin protein alımı ile ilişkili değildir. Malnutrisyondaki
popülasyonda da durum aynıdır. Protein
annenin memesinde gen ekspresyonuna dayalı olarak sentez edilir.
Diyetten
alınan kalorinin %20-35’ i yağlardan
gelmelidir. Yağlar sütün içindeki miktarı değişken olan besin öğesidir. Beslenme
süresince zamanla miktarı artar. İki beslenme arasındaki zaman kısaldıkça yağ
içeriği artar. Sigara içmek yağ içeriğini azaltır. Emzirmenin ilk günleri haricinde
süt içindeki fosfolipid, kolesterol miktarı diyetten bağımsız stabil seyreder.
Yağlar bebeğin büyüme ve gelişmesinde rol oynar. Beyin, retina, hücre membran
gelişiminde yağlara ihtiyaç vardır. Sütteki yağ asitleri bebeklerin gaitalarının yumuşak çıkmasını
sağlar. Preterm doğum yapan annelerin sütünde yağ içeriği %30 daha
fazladır. Kaynaklar
mono ve poliansatüre yağlar tercih edilmelidir (LDL nin azalmasına yardımcı). Avakado,
zeytin, ceviz, ayçiçek yağı, kanola yağı, zeytinyağı, balık.
Satüre
ve trans yağlar az tüketilmeli (LDL i arttırdığı için). Kırmızı et, krema, tam
yağlı süt ürünleri, hindistan cevizi yağı, fastfood, patates kızartma, margarin,
işlenmiş gıdalar.
Trans
yağ asitleri annede kardiyovasküler hastalık riskini arttırır, bebeklerdeki
risk hakkında bilinen az. Laktasyon süresince yapılan düzenli egzersizin
sütteki esansiyel yağ asitlerini arttırdığı gösterilmiştir.
Anne
sütündeki omega yağ asitleri (DHA)
miktarı annenin beslenmesinden ,özellikle de tükettiği yağ türünden güçlü bir
şekilde etkilenir. Vejeteryan annelerin sütlerinde DHA düzeyi düşüktür. Kaynaklar
somon, DHA ile zenginleştirilmiş yumurta, morina balığı, ringa balığı, karides,
yengeç, ıstakoz. Ağır
metal içermeyen balık yağı takviyesi (gebelikte, emzirme döneminde, infantlarda
risk ve yararı net bilinmiyor) diyetle yeterli Omega 3 alamayanlara önerilir. Haftada
2 gün balık veya kabuklu deniz ürünü tüketilmeli. Somon, karides, yağsız tuna, hamsi,
sardalya uygun. Kılıç balığı, köpek balığı yenilmesi önerilmiyor. Balıklardan
ağır metal alımı beyin gelişimine zarar verebilir.
Anne sütündeki demir miktarı annenin diyetindeki
demir miktarı ile ilşkili değildir. Kaynaklar kırmızı et, balık, kümes
hayvanları, bakliyat, kurutulmuş meyveler. Term infantların ilk 4-6 ay yeterli
demir deposu vardır.
Anne
sütündeki kalsiyum miktarı annenin depolarına, kemiklerden mobilize olan
kalsiyuma bağlıdır. Diyetle alınan kalsiyumdan etkilenmez. Kaynaklar yağsız
veya az yağlı süt, peynir, yoğurt, zenginleştirilmiş portakal suyu. Süt, sıvı,
protein, vitamin D, B grubu vitaminleri için iyi bir kaynaktır. Emziren
anne yeterli kalsiyum alsa bile kemik kaybı oluşuyor, kaybolan kemik
dansitesinin geriye dönüşümü emzirmeyi kestikten 3-6 ay sonra gerçekleşiyor. Diyetinde
süt ve süt ürünü alamayan annelere kalsiyum takviyesi yapılmalıdır.
D
vitamini açısından riskli anne eve bağımlı, koyu tenli, örtülü, düşük
sosyoekonomik durum ve eğitimsiz grup anneler. Endokrin dernekleri annelere
1500-2000 IU Vitamin D takviyesi
öneriyor.
İyot
yenidoğanın tiroid hormon depoları ve nörolojik gelişim için önemli. Sigara
içen annelerin sütünde iyot
miktarı daha az. Vejeteryan anne sütünde eksik olma riski fazla. Anne
diyetindeki miktar ile süt içeriğindeki miktarı yakından ilişkilidir. Kaynaklar iyotlu tuz, deniz
ürünleri ve süt ürünleri.
Selenyum
antioksidan enzim ve tiroid fonksiyonlarında önemli. Kaynaklar selenyumdan
zengin topraklarda yetişen bitkiler, bazı et ve balıklar.
Çinko
immün sistem, göz, karaciğer, kas, deride bulunur. Kaynaklar et, kümes
hayvanları, midye, karides, yumurta, çekirdek.
Anne
sütündeki Vitamin B6 miktarı annenin diyeti ile çok yakından ilişkilidir. Yüksek
doz Vitamin B6 alımından kaçınılmalıdır.
Prolaktin seviyesini baskılayarak süt üretimini azaltabilir. Günlük alımı 25mgr/gün sınırı aşılmamalıdır. Kaynaklar et,
kabuklu deniz ürünleri, kümes hayvanları, muz, yumurta, fasulye, tam tahıl.
Vejeteryan
annelerin süt içeriği diğer anne sütlerine benzer içeriktedir ve besin olarak
yeterlidir. Et, süt, yumurta yemeyenler yetersiz kalori alabilirler. Süt ve süt
ürünü tüketmeyenlerde kalsiyum, protein, vitamin D, vitamin B12, vitamin B2,
folat, DHA eksikliği olabilir.
Emziren
anneye rutin olarak multivitamin desteği yapmaya gerek yoktur. Çok kısıtlı
beslenen özellikle vegan annelere ve günlük kalorisi 1800 kalorinin altında
olan annelerde kalsiyum ve multivitamin desteği faydalı olmaktadır.
Bira
ve şarabın süt salgısı ve volümünü arttırdığına inanılır. Alkol süt salınımını
bozar ve süt volümünü azaltır. Alkol süte geçer, anne sütünün tadını ve
kokusunu değiştirir. Sütteki pik seviye aç karna alındıysa 30-60 dk sonra tok
karına alındıysa 60-90 dk sonradır. Alkol sütten alımından 2-3 saatte
temizlenir sağmakla temizlenmez.
Sigara
süt salınımını bozar, süt volümünü düşürür. Erken sütten kesilmeye neden olur.
Kafein
300 mg altındaki doz genellikle bebeklerde problem yaratmaz. Diğer kafein
kaynakları soda, yeşil ve siyah çay, çikolata. Erişkinde vücuttan 3-5 saatte
atılır, yenidoğanlar 20 ve daha fazla saatte metabolize ederler. Kafein bebekte
irritabilite ve uyanıklık yapar.
Soğan, sarımsak, bulgur, brokoli, bakliyatlar
vb besinlerin koliğe neden oldukları belirtilir. Yapılan çalışmalarda
besinlerle bebeğin distresi arasında ilişki gösterilmemiştir. Anneler
bebeklerine sorun yaratan besinleri elimine edebilirler. Alerji yaptığı
düşünülen besinler 10-15 gün süreyle beslenmeden çıkarılır, bulgular geçtikten
sonra tekrar denenir.
Ağır
bir egzersiz sonrasında anne sütünün laktik asit içeriği artar ve sütün tadı
değişir. Bazı bebekler bu tattan hoşlanmazlar. Böyle durumda anneye ya egzersiz
öncesi ya da egzersizden 90 dakika sonra emzirme önerilir. İdeal olan haftada 3 gün
30 dakika orta derecede egzersizdir. Laktasyon
döneminde yapılan egzersiz annenin kardiyorespiratuar sağlığını iyileştirir, anne
sütündeki esansiyel yağ asitlerinin artmasına neden olur.
Besin
piramidi
Çeşitlilik:
Tüm besin grupları ve alt grupları tüketilmeli.
Orantı:
Bazı gıdaları daha çok (sebze, meyve, tam tahıl, düşük kalorili yağ) bazı
gıdalar daha az (doymuş, trans yağ, alkol, tuz, eklenmiş şeker) tüketilmeli.
Aktivite:
Her gün fiziksel olarak aktif olunmalı.
Tüketilmesi
gereken servis sayısı
Sebze,
meyve: En az 6 servis.
Ekmek
ve kahvaltılık gevrek: En az 7 servis.
Süt
ve süt ürünleri: En az 3 servis.
Et,
yumurta, baklagiller: En az 2 servis.
Süt
arttırıcı öneriler
• Lohusa
şerbeti
• Süt
boncuğu,taşı
• Bebeğin
boynuna sabır taşı
• Tavuk
suyu çorbası
• Dereotu
• Tahin-pekmez
• Malt
içeceği
• Maden
suyu (gazı kaçırılmış)
• Çörek
otu ile ısırgan otu balla karıştırılır
Annelerde
süt sekresyonunun başlamasını ,devamını ve miktarını arttırmak suretiyle
toplamda anne sütü miktarını arttıran ilaç yada bitkisel (herbal) ürünlere
galaktogog denir. Bu etkilerini
genellikle laktasyonda etkili hormonlar üzerinden gösterirler. Galaktogoglar
ile ilgili çalışmalar oldukça sınırlıdır. Bu ilaçların uzun dönemde çocuklar
üzerindeki etkileri bilinmemektedir.
Bitkisel
Galaktogoglar
• Asparagus
racemosus (Hint kuşkonmazı)
• Rezene
(Fennel)
• Isırgan
otu
• Keçi
sedefi otu(Goat’s rue)
• Anason
• Silimarin(Milk
thistle ,Deve Dikeni Tohumu)
• Peygamber
Dikeni (Blessed Thistle)
• Çemen
otu (Fenugreek)
Bitkisel
galaktogogların etkinlik, standart doz ve güvenlik açısından daha çok randomize
kontrollü çalışmalara ihtiyaç var. Anne sütünden bebeğe transfer olan bu
bitkilerin ileride bebekler üzerinde nasıl etki yapacağı konusunda bilgilerimiz
eksik, bu nedenle ilk seçenek olmamalıdır.
